نقد زیباشناسانه دیوان باباافضل کاشانی

چکیده: حکیم افضل الدّین محمّد مرقی کاشانی از برگزیدگان فلاسفه، علماء، حکماء، عرفا، و شعرای روزگار مغول، در قرن هفتم هجری قمری، صاحب آثار فراوانی به نثر و نظم فارسی، از بزرگترین رباعی سرایان قرن هفتم و یکی از ارکان شعر فارسی به شمار می رود. وی علاوه بر حکمت و فلسفه، در ادب فارسی نیز جایگاه و پایگاه ویژه ای دارد و درکنار سبک ویژه خویش در نثر فارسی و قرار دادن و جایگزین کردن اصطلاحات فارسی به جای پاره ای از اصطلاحات عربی، فلسفی و حکمی ، اشعار و بویژه رباعیّات فلسفی- حکمی و عرفانی قابل توجّهی از خود بر جای نهاده است و دور از حقیقت نیست که برخی از محققان، او را از بزرگترین شاعران در میان حکمای مسلمان و یکی از دو یا سه تن از برجسته ترین رباعی سرایان زبان فارسی به شمار آورده اند. در این پژوهش که تحت عنوان«نقد زیباشناسانه دیوان اشعار افضل الدّین کاشانی» به انجام رسیده، ضمن بررسی و تحلیل اطلاعات مربوط به زندگی و اندیشه های باباافضل کاشانی و رفع شبهاتی از زندگی وی، به بررسی موارد عمده و برجسته کاربرد های زبانی و سرانجام کیفیت ظهور عناصر زیباشناسانه در دیوان این ادیب بزرگ پرداخته شده است. باباافضل کاشانی از جمله شاعران رباعی سرایی است که در سرودن اشعارش، از کلمه گرفته تا مصراع و از بیت تا رباعی، غزل، قصیده و قطعه، به تجانس و تناسب لفظی و وزنی و موسیقایی اشعار خویش نظر داشته و می کوشد تا نوعی هم سویی و قرابت میان اندیشه و احساس خود و ذهن و زبان خواننده ایجاد کند و زیبایی این بخش از اشعارش را بخوبی ظاهر نماید. در ادامه نیز به بررسی ابیات دیوان باباافضل کاشانی از چهار منظر موسیقی درونی، موسیقی معنایی، موسیقی کناری و موسیقی بیرونی و نیز بیان(صور خیال) پرداخته شده است. در مبحث موسیقی درونی و معنایی که به بررسی آرایه های بدیعی اختصاص دارد همه صنایع بدیعی مورد بررسی قرار گرفته شده است و به منظور روشن شدن مطلب به ذکر چند مثال بسنده گردیده است. در مبحث موسیقی کناری و موسیقی بیرونی، در عین بررسی بسامد بحور و اوزان عروضی اشعار باباافضل، اقسام ردیف و قافیه و حروف رویّ در اشعار او نیز مورد شناسایی و احصا و طبقه بندی شده و نتایج حاصل ارائه گردیده است. از صنایع ادبی بدیعی لفظی و معنوی، آنچه در دیوان اشعار افضل الدّین کاشانی چهره ای بارز دارد، جناس و انواع آن، تضاد و ایهام و در حوزه بیان، استفاده از تشبیه و انواع مجاز بر دیگر آرایه ها غلبه دارد. کلمات کلیدی: شعر فارسی قرن هفتم، بابا افضل کاشانی ، نقد زیباشناسانه، بلاغت، صورخیال ، شعر رباعی